Upotreba nikotinskih vrećica i elektronskih cigareta među učenicima prvog razreda srednje škole porasla i do 10 puta za pet godina, dok u skupštinskim fiokama odavno leže izmjene zakona o duvanu, kojim je predviđena zabrana snusa;
Izloženost nikotinu negativno utiče na razvoj mozga adolescenata, upozorava neuropedijatar Nelica Ivanović Radović
Dok Skupština skoro godinu drži u fioci izmjene zakona o duvanu, kojim se zabranjuju nikotinske vrećice, upotreba tog proizvoda među učenicima prvog razreda srednje škole od 2019. godine porasla je čak 10 puta.
Oko petina petnaestogodišnjaka i šesnaestogodišnjaka u prošloj godini koristila je i elektronske cigarete koje su takođe, kao i snus vrećice, zabranjene u mnogim zemljama Evropske unije, ali i duvanske patrone za uređaje za zagrijavanje duvana.
U Skupštini “zaboravljenim” zakonom predviđena je, između ostalog, zabrana ukusa u duvanskim i nikotinskim proizvodima i nikotinskih (snus) vrećica, ali i uspostavljanje bolje regulacije…
Dječji neurolozi i pulmolozi upozoravaju na pogubne uticaje nikotina i duvana na razvoj i zdravlje mozga i pluća djece i mladih, Udruženje Roditelji poručuje da je upotreba ovih proizvoda rasprostranjena i normalizovana čak i među osnovcima.
“Svaki roditelj koji ima dijete u nekom od završnih razreda osnovne ili na početku srednje škole, ukoliko porazgovara sa njim, može shvatiti razmjere problema. Djeca slobodno kupuju te proizvode u prodavnicama, na trafikama, online.. Godinama uzalud tražimo da se duvanske i nikotinske vrećice zabrane zakonom i prestane sa njihovim uvozom”, kažu iz Udruženja Roditelji za “Vijesti”.
Adolescenti brzo razvijaju zavisnost
Neuropedijatar, dr Nelica Ivanović Radović, ističe da snus, vlažni, mljeveni duvanski proizvod za oralnu upotrebu, sadrži najmanje 28 kancerogena i dovodi do ogromnih zdravstvenih rizika. Sa druge strane, nikotinske vrećice sa aromama imaju koncentraciju od dva do 20 mg po kesici, a ta varijabilnost u dozama predstavlja dodatni rizik jer korisnici mogu nesvjesno unositi velike količine nikotina.
Pojašnjava da novi nikotinski proizvodi bez duvana mogu biti interesantni za adolescente zbog mogućnosti sakrivanja upotrebe od roditelja i drugih autoriteta, sličnosti sa omiljenim prehrambenim proizvodima (npr. žvakaće gume) i dostupnosti privlačnih aroma voća i slatkiša. U njihovoj promociji, kaže ona, koriste se marketinški pristupi koji privlače mlade, a digitalne marketinške kampanje impliciraju minimalnu štetu od upotrebe ovih prozvoda.
“Nikotin izaziva zavisnost i štetan je po zdravlje, posebno za tijelo u razvoju, uključujući mozak. Izloženost nikotinu u adolescenciji može negativno uticati na razvoj mozga adolescenata i povećati rizik od zavisnosti od nikotina i problema sa pažnjom, pamćenjem, učenjem i kontrolom impulsa, što je dokumentovano brojnim kliničkim i populacionim studijama”, ističe Ivanović Radović.
Ona pojašnjava da se mozak razvija do približno 25. godine života, s posebno intenzivnim razvojnim procesima tokom adolescencije.
Ljekarka ističe da je adolescencija razvojni period koji karakteriše povećano eksperimentisanje sa upotrebom supstanci, uključujući nikotin i alkohol.
“Dok je adolescentni mozak posebno podložan nagrađujućim i pojačavajućim svojstvima droga, pušenje u adolescenciji predstavlja jedinstven skup zdravstvenih rizika. Nikotin je psihoaktivna supstanca i djeluje kao agonist nikotinskih acetilholinskih receptora (nAChR) u centralnom nervnom sistemu. Ovi receptori su široko rasprostranjeni u mozgu i igraju ključnu ulogu u neurotransmisiji. Kada se nikotin vezuje za ove receptore, dovodi do otpuštanja različitih neurotransmitera, uključujući dopamin, noradrenalin, serotonin i GABA”, naglašava ljekarka.
Pojašnjava da aktivacija nikotinskih receptora dovodi do otpuštanja dopamina, što stvara osjećaj zadovoljstva i podstiče naviku korišćenja, a taj mehanizam predstavlja osnovu za razvoj zavisnosti.
Ivanović Radović kaže da su kod adolescenata ovi receptori posebno brojni u područjima odgovornim za učenje i memoriju (hipokampus), pažnju (prefrontalni korteks), regulaciju raspoloženja (limbični sistem), nagrađivanje i motivaciju (dopaminski sistem). Adolescenti, upozorava, mogu da razviju znakove zavisnosti nakon relativno kratkog perioda korišćenja, čak i sa manjim dozama nikotina. To je, naglašava, posljedica nezrelosti prefrontalnog korteksa, koji inače reguliše kontrolu impulsa i donošenje odluka.
Nikotin dovodi do trajnih promjena u funkciji mozga
Dr Ivanović Radović upozorava i da sam nikotin može da ima neurotoksične efekte, posebno u većim dozama, a akutna toksičnost može da dovede do glavobolje, mučnine, vrtoglavice i u ekstremnim slučajevima do konvulzija.
Sa druge strane, hronična izloženost može da dovede do promijenjenog nivoa neurotransmitera i narušenom homeostazom (ravnotežom) u mozgu.
Ljekarka ističe da kod hronične upotrebe nikotina dolazi do razvoja tolerancije, kada ista doza nikotina više ne proizvodi isti, željeni efekat, i razvoj apstinencijalnog sindroma, kada nema nikotina, pri čemu dolazi do izraženih poremećaja raspoloženja, razvoja simptoma depresije, anksioznosti, iritabilnosti i anhedonije, odnosno nesposobnosti osjećanja zadovoljstva, a održavanje “normalnog” stanja zahtijeva kontinuiranu upotrebu nikotina.
“Ove promjene su posebno izražene u pojedinim djelovima mozga od kojih su najznačajniji nucleus accumbens u kom se nalazi centar za nagrađivanje, prefrontalni korteks koji je odgovoran za egzekutivne funkcije i donošenje odluka i ventralna tegmentalna oblast koja je izvor dopaminskih neurona… Jasno je da je svaki pokušaj prestanka korišćenja nikotina težak i da je potrebna postupna redukcija ili farmakološka pomoć. Moramo imati na umu da je stopa recidiva visoka i da je dugoročna apstinencija ključna za potpuni oporavak”, poručuje ljekarka.
Ona kaže da istraživanja pokazuju da redovno korišćenje nikotina tokom adolescencije može dovesti do narušavanja koncentracije i pažnje, radne memorije, usporavanja procesuiranja informacija i teškoća u donošenju složenih odluka.
“…Korišćenje vrećica s nikotinom tokom djetinjstva i adolescencije može dovesti do povećane anksioznosti i simptoma depresije, promjena u odgovoru na stresne situacije i narušenih socijalnih vještina. Djeca i tinejdžeri koji koriste nikotinske proizvode često pokazuju pogoršanje školskih postignuća, slabije rezultate u učenju, teškoće s koncentracijom pri rješavanju zadataka i veću vjerovatnoću prekidanja školovanja”, upozorava Ivanović Radović.
Ona kaže i da izlaganje nikotinu tokom tog, kritičnog razvojnog perioda, može da dovede do trajnih promjena u strukturi i funkciji mozga, do narušavanja egzekutivnih funkcija, do povećanog rizika od mentalnih poremećaja u odrasloj dobi i veće vjerovatnoće korišćenja drugih supstanci.
Naučni dokazi, tvrdi, jasno pokazuju da vrećice s nikotinom (sa ili bez duvana) predstavljaju značajnu prijetnju zdravlju mozga djece i tinejdžera.
Ukazuje da istraživanja pokazuju da oporavak nakon prestanka upotrebe ovih proizvoda je moguć, nakon nekoliko dana i nedjelja bez nikotina broj dopaminskih receptora se počinje povećavati, nakon mjeseci apstinecije vraća se osjetljivost receptora, a dugoročni oporavak nastaje nakon godina nekorišćenja nikotina i ogleda se u potpunijem oporavku dopaminskog sistema.
“Međutim, stepen oporavka zavisi od trajanja korišćenja, uzrasta kada je započeto korišćenje i individualnih faktora. Mora se naglasiti da je ovaj oporavak sporiji kod osoba koje su počele sa korišćenjem nikotina u adolescenciji, jer su promjene nastale tokom kritičnog perioda razvoja mozga…”, ističe ljekarka.
Dječja pluća posebno osjetljiva
Pedijatar pulmolog dr Slađana Radulović upozorava da izloženost duvanskom dimu ima znatno štetnije efekte kod djece u odnosu na odrasle. Djeca su, kaže, posebno osetljiva zbog nezrelog imunog odgovora, dok su kod odraslih više izražene posledice usljed dugotrajne izloženosti.
“Nikotin lako prolazi kroz posteljicu i već u majčinom stomaku pokazuje štetne efekte na razvoj ploda i razvoj sistema za disanje. Koncentracija nikotina kod novorođenčeta koje je izloženo duvanskom dimu je približno ista sa koncentracijom nikotina kod odraslih pušača. Kod djece, nikotin utiče na razvoj sistema za disanje, dovode do smanjenja plućnih finkcija, povećana je preosjetljivost i zapaljenjska reakcija u disajnim putevima. Kod djece koja su izložena nikotinu češće su epizode kašlja, sviranja u grudima i astma napadi. Usljed oštećenja respiratornog epitela češće su respiratorne infekcije, virusne i bakterijske”, pojašnjava Radulović.
Ljekarka kaže da razvoj pluća počinje rano, prije 28. dana od začeća i odvija se u četiri faze. Posljednja je oko 27. nedjelje gestacije i tek tada pluća mogu samostalno da dišu iako razvoj nije završen.
“Poslije rođenja počinje multilokularno i progresivno povećanje velicine alveola. Beba rođena u terminu ima oko polovinu broja alveola odraslih. Povećanje broja alveola raste posebno u prve 2-3 godine života i kompletan broj alveola se razvija do 8-10 godine. Dječaci imaju veći broj alveola od djevojčica. Nakon toga, nastavlja se razvoj u pravcu povećanja dijametra i dužine disajnih puteva i daljeg remodelovanja alveola. Finalni porast je u periodu adolescencije sa paralelnim porastom plućnih volumena koji traje duže kod dječaka u odnosu na djevojčice. U prvih 10 godina života mijenja se i dijametar grudnog koša, a koštano sazrijevanje traje do dvadeste godine”, ističe Radulović.
Ona kaže da je pušenje u trudnoći dobro opisani uzrok oštećenja razvoja malih disajnih puteva sa neposrednim ili dugoročnim posljedicama ne samo na razvoj disajnih puteva, već i na razvoj preosjetljivosti disajnih puteva.
“Hemikalije iz duvanskog dima direktno ometaju normalni razvoj i sazrijevanje ćelija u disajnim organima, utiču na smanjenje proizvodnje surfaktanta (supstance koja drži alveole otvorenim) i remete normalno širenje alveola i razmjenu gasova, izazivaju oksidativni stres i upalu u disajnim putevima. Nenormalan rast mišića u disajnim putevima, stalne upale, poremećaj razvoja krvnih sudova dovode do zadebljanje zida disajnih puteva. Duvanski dim u ranom periodu razvoja disajnih puteva može uticati i na ekspresiju gena, što mož trajno uticati na rast i funkciju disajnog puta”, naglašava ona.
Dr Radulović upozorava i da je posljednjih 10-12 godina naglo porasla upotreba elektronskih cigareta, uređaja poznatih kao vejp, naročito kod nepušača i adolescenata.
“Glavni sastojak je propilen glikol i glicerol koji omogućavaju rastvaranje nikotina i odgovorni su za stvaranje magle. Propilen glikol isušuje sluzokožu u disajnim putevima i izaziva upalu. Neke eksperimentalne studije su prijavile povećanu ćelijsku smrtnost nakon izlaganja ovim parama vjerovatno putem mehanizma povećanog oksidativnog stresa. Aktivira se imuni sistem i usljed zapaljenske reakcije dolazi do suženja disajnih puteva. Štetene posljedice posebno su izražene kod mladih osoba kod kojih nije završen razvoj disajnih puteva, utiču na pad plućnih funkcija, na preosjetljivost disajnih puteva, povećan je rizik od astme i respiratornih infekcija”, naglašava ljekarka.
Izgubljene godine na štetu generacija
Izvršna direktorica NVO Juventas Ivana Vojvodić nedavno je ocijenila da u Crnoj Gori puši sve više mladih, jer ne postoje odgovarajuća zakonska rješenja.
Istakla je da je neophodno ubrzati proces, kako bi se izgradila zdravija Crna Gora, a štetni duvanski i nikotinski proizvodi učinili manje privlačnim, posebno za djecu i mlade.
Upozorila je da su izgubljene tri godine od kada je trebalo da u Skupštini bude usvojen Zakon o duvanu, ocijenivši da je odgovornost na poslanicima.
“2021. godine je donesena odluka na Vladi da će biti zabranjeni ukusi u duvanskim i nikotinskim proizvodima, nikotinske vrećice, da će se uspostaviti bolja regulacija. I mi smo kao društvo napravili ogromnu štetu generaciji koja je danas u srednjoj školi time što nismo reagovali, a na poslanicima je da reaguju i isprave štetu”.
Izvor: vijesti.me
